KỸ THUẬT ĐO DẤU HIỆU SINH TỒN

Mã bài: MĐ5.09

Chuẩn đầu ra bài học/ mục tiêu bài học:
1. Vận dụng được hiểu biết về mục đích, chỉ định để áp dụng và giải thích lý do đo DHST trên người bệnh giả định. (CĐRMĐ 1).
2. Giải thích được các chỉ số bình thường, bất thường để đánh giá tình trạng NB trong tình huống LS. Vận dụng được các quy tắc khi tiến hành đo DHST để đảm bảo kết quả chính xác (CĐRMĐ 2).
3. Tiến hành kỹ thuật đo DHST đúng quy trình trong tình huống dạy học cụ thể tại phòng tiền lâm sàng. Tôn trọng tính cá biệt của từng ca bệnh. (CĐRMĐ 3).
4. Theo dõi, phát hiện, dự phòng và xử trí các tai biến có thể xảy ra trong và sau khi thực hiện KT trong các tình huống dạy học cụ thể. (CĐRMĐ 4).
5. Thể hiện được thái độ ân cần, tôn trọng trong giao tiếp và thiết lập được môi trường CSNB an toàn trong các tình huống dạy học cụ thể tại các phòng tiền lâm sàng. (CĐRMĐ 2,5).
6. Rèn luyện được tác phong nhanh nhẹn trong kỹ năng làm việc độc lập và làm việc nhóm. (CĐRMĐ 6).
NỘI DUNG
1. Đại cương
Dấu hiệu sinh tồn (dấu hiệu sống) bao gồm: nhiệt độ, mạch, huyết áp, nhịp thở là những dấu hiệu chỉ rõ sự hoạt động của các cơ quan, phản ánh chức năng sinh lý của cơ thể.
Dấu hiệu sống được duy trì ở một giá trị nhất định để duy trì sự sống của con người. Nếu các giá trị này thay đổi vượt ra khỏi ngưỡng bình thường sẽ làm cho các chức năng khác trong cơ thể con người mất cân bằng và sinh bệnh, có thể dẫn đến tử vong.
Theo dõi dấu hiệu sinh tồn giúp phát hiện những bất thường của người bệnh. Ngoài ra những thay đổi về tình trạng sinh lý cơ thể, những đáp ứng về thể chất, môi trường, tâm lý đều gây ảnh hưởng đến dấu hiệu sinh tồn.
        Những thay đổi này có thể xảy ra rất đột ngột hay kéo dài một khoảng thời gian. Do đó, bất kỳ sự thay đổi nào của dấu hiệu sinh tồn đều cần được ghi nhận và báo với bác sĩ để có những can thiệp kịp thời.
1.1. Nhiệt độ
- Con người là động vật đẳng nhiệt, bởi vậy nhiệt độ cơ thể ít chịu ảnh hưởng bởi nhiệt độ môi trường. 
- Nhiệt độ trung tâm là nhiệt độ ở các phần sâu của cơ thể như gan, não, các tạng. Bình thường nhiệt độ trung tâm ổn định quanh chỉ số 370C.
- Nhiệt độ ngoại vi là nhiệt độ da hay bên ngoài của cơ thể, có thể thay đổi theo nhiệt độ môi trường, thường thấp hơn nhiệt độ trung tâm.
- Thân nhiệt cân bằng nhờ hai quá trình: sinh nhiệt và mất nhiệt. 
 Sinh nhiệt: là do chuyển hóa tức là phản ứng hóa học của tế bào, sinh nhiệt  bao gồm: Sự co mạch; Sự vận động, co cơ, rung giật cơ; Chuyển hóa các chất; Hoạt động của hệ nội tiết.
 Mất nhiệt: là quá trình vật lý của cơ thể tiếp xúc với môi trường, thải nhiệt qua các hình thức; Qua da; Sự bài tiết qua hơi thở, mồ hôi, giảm khối lượng tuần hoàn; Sự giãn mạch ngoại biên; Do ức chế thần kinh.
- Nhiệt độ cơ thể còn chịu sự kiểm soát của trung khu điều hòa thân nhiệt ở vùng dưới đồi (Hypothalamus) và được duy trì trong giới hạn hẹp.
1.2. Nhịp thở
- Hô hấp là quá trình trao đổi khí (O2 và CO2) giữa cơ thể với môi trường.
- Hô hấp gồm 2 động tác: hít vào (chủ động) và thở ra (thụ động).
- Các cơ tham gia vào quá trình hô hấp: cơ hoành, cơ liên sườn, cơ thang, cơ ức đòn chũm ...
- Điều hòa chức năng hô hấp do trung khu hô hấp ở hành não điều khiển
1.3. Mạch
- Mạch là sự nảy nhịp nhàng theo nhịp tim khi đặt tay lên động mạch nhờ tính đàn hồi và co giãn của mạch máu.
- Bắt mạch cũng là phương pháp biết được số nhịp đập của tim.
1.4. Huyết áp
Huyết áp (HA) là áp lực của máu trên thành động mạch. Trong thời kỳ tâm thu, huyết áp trong động mạch lên cao nhất gọi là huyết áp tối đa (huyết áp tâm thu). Trong thời kỳ tâm trương, huyết áp trong động mạch xuống thấp nhất gọi là huyết áp tối thiểu (huyết áp tâm trương).
Các yếu tố tạo nên huyết áp:
- Sức co bóp của tim
- Sự co giãn (đàn hồi) của động mạch
- Lực cản ngoại vi (khối lượng máu, độ quánh của máu, sức cản của thành mạch)
- Yếu tố thần kinh
2. Mục đích
- Kiểm tra sức khỏe định kỳ.
- Chẩn đoán bệnh.
- Theo dõi tình trạng bệnh, diễn biến bệnh.
- Theo dõi kết quả điều trị và chăm sóc.
3. Chỉ định
- Kiểm tra sức khỏe
- Khi tiếp nhận người bệnh
- Người bệnh đang nằm điều tại các cơ sở y tế
- Người bệnh trước và sau phẫu thuật, làm một số thủ thuật (truyền, chọc dịch ...)
- Trước và sau dùng một số  thuốc ảnh hưởng đến hô hấp, tim mạch (thuốc an thần, giảm đau, trợ tim …)
- Tình trạng người bệnh có những thay đổi (hôn mê, đau, đi ngoài …).
- Khi có chỉ định của bác sĩ
- Bàn giao ca trực đối với người bệnh nặng.
- Người bệnh nhập viện, xuất viện, chuyển khoa, chuyển viện.
4. Quy tắc đo dấu hiệu sinh tồn
- Đối với người bệnh đang nằm viện, theo dõi 2 lần/ngày vào buổi sáng và chiều, cho dù người bệnh có dấu hiệu sinh tồn ổn định. Trong trường hợp tình trạng người bệnh nặng thì cần theo dõi nhiều lần hơn và theo chỉ định của bác sĩ.
- Kiểm tra dụng cụ đo trước khi đo
- Cho người bệnh nghỉ ngơi tại giường trước khi đo 10 - 15 phút.
- Không làm các thủ thuật khác trong khi đo.
- Báo bác sĩ nếu thấy bất thường khi đo.
- Ghi chép kết quả phải trung thực và chính xác.
5. Các yếu tố ảnh hưởng đến dấu hiệu sinh tồn
5.1. Yếu tố sinh lý
- Tuổi
- Giới
- Vận động, tập luyện
- Tăng thân nhiệt: tăng 10C, nhịp thở tăng 2 – 3 nhịp/ phút, mạch tăng thêm 8 – 10 lần/ phút
- Xúc động, lo lắng, sợ hãi
5.2. Dùng thuốc
Thuốc chống loạn nhịp, giãn mạch làm mạch chậm. Thuốc  giảm đau liều cao làm mạch tăng. Thuốc gây mê làm mạch chậm. Thuốc kích thích: cafein gây mạch tăng. Thuốc trợ tim (digoxin) làm mạch chậm.
5.3. Yếu tố bệnh lý
- Bệnh hô hấp, tim mạch, trường hợp cấp cứu ...
6. Đơn vị tính
- Mạch: lần/ phút
- Nhiệt độ: 
 Thân nhiệt là nhiệt độ có thể, được ký hiệu T°
 Độ C: Celcius, ký hiệu: 0C
 Độ F: Fahrenheit ký hiệu: 0F
 Chuyển đổi đơn vị độ F và độ C: 0F = C x 9/5 + 32
0C = (F – 32) x 5/9
- Huyết áp: mmHg
- Nhịp thở: lần/ phút
7. Giới hạn chỉ số dấu hiệu sống
7.1. Mạch

Đối tượng	Mạch chậm (lần/phút)	Bình thường (lần/phút)	Mạch nhanh (lần/phút)
Người lớn	< 60	60 – 80	>80
Trẻ em	< 80	80 – 100	>100
Trẻ <1 tuổi	< 100	100 – 120	>120
Sơ sinh	< 140	140 – 160	>160

7.2. Nhiệt độ- Các chỉ số khác:
+ Huyết áp trung bình: là trị số mà nếu giữ nguyên giá trị không đổi trong suốt thời gian một chu kỳ tim. Người ta tính huyết áp trung bình qua tích phân các trị số huyết áp biến động trong 1 chu kỳ tim. Huyết áp trung bình không phải là trung bình cộng của huyết áp tối đa và huyết áp tối thiểu.
+ Huyết áp hiệu số: là sự chênh lệch giữa huyết áp tâm thu và huyết áp tâm trương. Thí dụ: HA tâm thu là 110 mmHg, HA tâm trương là 70mmHg. Huyết áp hiệu số là: 110 – 70 = 40 mmHg. Nếu hiệu số huyết áp <20 mmHg gọi là huyết áp kẹt.
- Huyết áp tâm trương = HA tâm thu chia 2 + 10 hoặc 20mmHg

1. Chuẩn bị

-        Nghiên cứu Giải phẫu – Sinh lý phần có liên quan đến bài học đo DHST

-        Nghiên cứu tài liệu, nghiên cứu tình huống và trả lời các câu hỏi theo yêu cầu của giáo viên trong các tình huống. (Sử dụng giấy A1 hoặc A0 để trả lời câu hỏi, Viết tên SV trong nhóm vào giấy A1 hoặc A0)

-         Xem video các kỹ thuật điều dưỡng, nghiên cứu bảng kiểm để tìm ra bước quan trọng, bước khó, bước dễ sai lỗi, tai biến.

-        Chủ động tổ chức thực hiện giờ tự học và học nhóm.

-        Mạnh dạn liên hệ với giảng viên (cố vấn học tập) để được tư vấn, hỗ trợ về vấn đề  tự học, tự nghiên cứu qua các địa chỉ Email, gọi điện ...

-        Gửi sản phẩm tự học đến địa chỉ Email: SPTH_KTDD_MĐ5@gmail.com. Tiêu đề: KTDD_MĐ5.09

-        Chuẩn bị các phương tiện trình bày, thảo luận nhóm khi đến lớp (bài chiếu slide hoặc bài viết ra giấy A1 hoặc A0)

-        Phân công người trình bày (luân phiên nhau).

2. Nghiên cứu tình huống lâm sàng.

NB Nguyễn Văn D, 54 tuổi, giới nam, GS 38. Chẩn đoán: khó thở/suy thận mạn. Điều trị ngày thứ 3. NB cảm thấy đau đầu chóng mặt nên bảo người nhà vào báo với BS, BS yêu cầu ĐD ra kiểm tra NB. ĐD tiến hành đo DHST, kết quả: bắt mạch quay: 87 lần/phút, đo HA ở cánh tay bằng HA đồng hồ: 195/110 mmHg, nhịp thở 25 lần/phút; nhiệt độ ở nách 36⁰5C. Sau khi đo xong ĐD đi kiểm tra DHST 01 BN khác rồi mới vào báo BS, BS có chỉ định cho dùng thuốc Adalat ngậm dưới lưỡi và dặn ĐD đo lại sau khi dùng thuốc 20 phút báo BS.

3. Yêu cầu giải quyết các vấn đề của tình huống

     3.1.     Hãy nêu lý do của việc đo DHST trong tình huống lâm sàng này là gì? Nêu các lý do khác?

     3.2.     Hãy xác định vị trí đo các chỉ số DHST, đơn vị tính, dụng cụ đo chỉ số DHST của tình huống lâm sàng này?

     3.3.     Hãy nhận định kết quả DHST trong tình huống lâm sàng  và chỉ ra chỉ số DHST bình thường của NB này?

     3.4.     ĐD đã vi phạm quy tắc gì khi đo DHST? Hãy trình bày các quy tắc khác và giải thích?

     3.5.     Anh/chị hãy thực hiện giao tiếp với NB, nhận định tình trạng NB và giải thích lý do thực hiện kỹ thuật. Anh/chị hãy thiết lập điều kiện an toàn và các yêu cầu để đo DHST chính xác (NB, DC, ĐD)?

     3.6.     Anh/ chị hãy đọc bảng kiểm, xem video, đăng ký phòng tự học tiền lầm sàng để tiến hành thực hiện kỹ thuật đo M, HA?

4. Yêu cầu chuẩn bị cho thực hiện kỹ thuật

-        Nhận xét, đánh giá về quy trình kỹ thuật và video

-        Chỉ ra các bước quan trọng của QTKT

-        Chỉ ra những thao tác khó, khó thực hiện được sau khi xem video.

-        Chỉ ra những bước dễ sai lỗi gây tai biến hoặc cho kết quả không chính xác.

-        Tự học tại phòng thực hành tự học

-        Viết báo cáo

5. Viết báo cáo và gửi sản phẩm tự học

Gửi sản phẩm tự học đến địa chỉ Email: SPTH_KTDD_MD5@gmail.com. Tiêu đề: KTDD_MD5.02

CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ

I. Tình huống lâm sàng

          NB Nguyễn Văn D, 54 tuổi, giới nam, GS 38. Chẩn đoán: khó thở/suy thận mạn. Điều trị ngày thứ 3. NB cảm thấy đau đầu chóng mặt nên bảo người nhà vào báo với BS, BS yêu cầu ĐD ra kiểm tra NB. ĐD tiến hành đo DHST, kết quả: bắt mạch quay: 87 lần/phút, đo HA ở cánh tay bằng HA đồng hồ: 195/110 m

mHg, nhịp thở 25 lần/phút; nhiệt độ ở nách 36⁰5C. Sau khi đo xong ĐD đi kiểm tra DHST 01 BN khác rồi mới vào báo BS, BS có chỉ định cho dùng thuốc Adalat ngậm dưới lưỡi và dặn ĐD đo lại sau khi dùng thuốc 20 phút báo BS.

II. Anh/ chị hãy chọn câu trả lời đúng nhất các câu hỏi sau bằng các khoanh tròn các chữ cái đầu câu:

1.     Mục đích của đo DHST trong tình huống trên là gì?

A.   Theo dõi tình trạng bệnh, diễn biến bệnh.

B.   TD kết quả điều trị và CS.

C.   Để chẩn đoán bệnh

D.   Cả A và B

2. Hãy đánh giá kết quả đo mạch, huyết áp trong tình huống trên:

A.   Mạch nhanh, huyết áp cao

B.   Mạch bình thường, huyết áp cao

C.   Mạch chậm, huyết áp bình thường

D.   Mạch bình thường, huyết áp bình thường

3.     Dụng cụ sử dụng để đo Mạch huyết áp trong tình huống trên là gì?

A.   Đồng hồ, huyết áp thủy ngân

B.   Đồng hồ có kim giây, huyết áp điện tử

C.   Đồng hồ có kim giây, huyết áp đồng hồ

D.   Đồng hồ, huyết áp đồng hồ

4.     Chỉ số huyết áp nào sau đây phù hợp với tình huống lâm sàng trên?

A.   14 – 20 lần/phút

B.   20 – 30 lần/phút

C.   30 – 40 lần/phút

D.   40 – 60 lần/phút

Download tài liệu tại đây